Πέμπτη 27 Νοεμβρίου 2008
" Μα και δω σε τούτο το
νησί που πατώ και πέρα από δώ, τα χώματα είναι βασανισμένα απ τον Τούρκο. Όπου
πατήσεις και όπου σταθείς βλέπεις και θυμάσαι τη σκληρότη αυτού του σκύλου που
ξεπέζεψε σαν μερμυγκιά απάνω σε τούτα τα αρχαία χώματα, μπήκε μες στα σπίτια
μας, πατσαβούριασε την τιμή μας, ρούφηξε το αίμα μας.
Χιλιάδες μέρες και χιλιάδες
νύχτες χτυποκάρδι πως περάσανε και βγάζει πάλε η γης ετούτη νιούς και κοπέλες.
Πως δεν ξεράθηκε για ούλους τους αιώνες το δέντρο που μαράθηκε απ το φαρμακερό
χνώτο αυτουνού του φιδιού;".
ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ
Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ ΤΟ ΑΙΒΑΛΙ TΟΤΕ ΠΟΥ ΤΗΝ ΛΕΓΑΝ ΚΥΔΩΝΙΕΣ
1. Ο τόπος.
Το Αϊβαλί βρίσκεται απέναντι από τη Λέσβο, σε απόσταση 20 χλμ. από τις ακτές του νησιού και 25 χλμ. βορειοανατολικά της πόλης της Μυτιλήνης. Ήταν χτισμένο στο βάθος ενός όρμου που τον προφύλασσαν τα Μοσχονήσια.
Η ονομασία της πόλης μπορεί να προέρχεται από την τουρκική λέξη ayva, που σημαίνει «κυδώνι». Αλλοι υποστηρίζουν την προέλευση από το γνωστό όστρακο και άλλοι ότι κατοικοί της ήταν από τις Κυδωνίες της Κρήτης. Εκτός από την ονομασία «Αϊβαλί», που επιλέχθηκε ως κύριο όνομα, είναι σε χρήση μέχρι σήμερα και η λόγια ελληνική εκδοχή της, «Κυδωνίαι». Η επιλογή μεταξύ των δύο λέξεων δεν ήταν άμοιρη ιδεολογικού περιεχομένου, ενώ ταυτόχρονα παρείχε και στοιχεία για την κοινωνική ταυτότητα του κατοίκου. Οι εκπρόσωποι των ανώτερων στρωμάτων προτιμούσαν την εκδοχή «Κυδωνίαι», ενώ ο όρος «Αϊβαλί» χρησιμοποιούνταν από τα λαϊκά στρώματα.
Σχετικά με την προέλευση του ονόματος έχουν διατυπωθεί πολλές, αλλά μάλλον αστήρικτες θεωρίες. Ο Didot συσχέτισε την πόλη με την Κυδωνία του Πλινίου. Ο Raffenel υποστήριξε ότι ο οικισμός πήρε το όνομά του από τις πολλές κυδωνιές, οι οποίες μετά εξέλιπαν Η προέλευση του ονόματος αποδόθηκε βέβαια και στα κυδώνια, τα γνωστά οστρακόδερμα, που υπάρχουν στη γύρω θαλάσσια περιοχή. Σύμφωνα με άλλη θεωρία πάλι πρόκειται για αποικία της Κυδώνας της Λέσβου. Υποστηρίχθηκε επίσης ο συσχετισμός με την Κυδωνία της Κρήτης, καθώς μαρτυρείται η ύπαρξη Κρητών αποίκων στο Αϊβαλί. Ο Σακκάρης στο βιβλίο του ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΥΔΩΝΙΩΝ [έκδοση του Συλλόγου προς διάδοση ωφελίμων βιβλίων], εικάζει ότι προήλθε από κάποιον οικισμό με πολλές κυδωνιές από τον οποίο ήρθαν οι πρώτοι άποικοι, χωρίς όμως να τον προσδιορίζει. Τέλος, ο ποιητής Νικόλαος Σαλτέλλης, αναφέρει ότι όλη η περιοχή ονομαζόταν από τους Οθωμανούς Αϊβαλί, γεγονός που οδήγησε στην επιλογή του συγκεκριμένου ονόματος.
2. Η γέννηση της πολιτείας.
Η ίδρυση του οικισμού τοποθετείται μεταξύ του 1570 και του 1580.
Οι πρώτοι οικιστές ήρθαν από τα γειτονικά παράλια της Λέσβου στην προσπάθεια να αποφύγουν τις επιδρομές των πειρατών και ίδρυσαν οικισμούς στην παραλία, στις θέσεις Χόνδραμμο (Καμπακούμ) και Καμπύλη Άκρα (Εγρί Μποτζάκ). Επειδή όμως και εκεί δεν έπαψαν οι ενοχλήσεις των πειρατών, μετακινήθηκαν προς το εσωτερικό του όρμου, στη θέση όπου βρίσκεται και σήμερα το Αϊβαλί. Τους προστάτευε το αβαθές στην είσοδο του όρμου που εμπόδιζε βέβαια την είσοδο των κουρσάρικων πλοίων.
Στο Αϊβαλί κατοικούσαν κατεξοχήν χριστιανοί ορθόδοξοι. Υπήρχαν όμως και κάποιες οικογένειες μουσουλμάνων και συγκεκριμένα 25-30 οικογένειες Οθωμανών κρατικών υπαλλήλων, καθώς και κάποιες οικογένειες Τσιγγάνων. Οι τελευταίοι κατοικούσαν στη συνοικία Ατσιγγαναριά. Σύμφωνα με εκτιμήσεις των περιηγητών ο πληθυσμός της πόλης κατά την προεπαναστατική περίοδο κυμαινόταν μεταξύ 25.000 και 40.000 κατοίκων. Στα ίδια περίπου επίπεδα κυμαίνονται και οι εκτιμήσεις για τη μετέπειτα περίοδο. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύτηκαν το 1896 στο περιοδικό "Ξενοφάνης" ο πληθυσμός ανερχόταν στις 35.000 κατοίκους. Στις αρχές του 20ού αιώνα ζούσαν στο Αϊβαλί 30.000-35.000 χριστιανοί ορθόδοξοι, από τους οποίους οι 4.000 ήταν μάλιστα Έλληνες υπήκοοι. Εκεί ζούσαν ακόμη πέντε οικογένειες καθολικών και δύο, Εβραίων. Κατά τι χαμηλότερες είναι οι εκτιμήσεις που προέρχονται από την έρευνα των προφορικών μαρτυριών, που κάνουν λόγο για 25.000-30.000 περίπου κατοίκους.
Στο Αϊβαλί κατοικούσαν κατεξοχήν χριστιανοί ορθόδοξοι. Υπήρχαν όμως και κάποιες οικογένειες μουσουλμάνων και συγκεκριμένα 25-30 οικογένειες Οθωμανών κρατικών υπαλλήλων, καθώς και κάποιες οικογένειες Τσιγγάνων. Οι τελευταίοι κατοικούσαν στη συνοικία Ατσιγγαναριά. Σύμφωνα με εκτιμήσεις των περιηγητών ο πληθυσμός της πόλης κατά την προεπαναστατική περίοδο κυμαινόταν μεταξύ 25.000 και 40.000 κατοίκων. Στα ίδια περίπου επίπεδα κυμαίνονται και οι εκτιμήσεις για τη μετέπειτα περίοδο. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύτηκαν το 1896 στο περιοδικό "Ξενοφάνης" ο πληθυσμός ανερχόταν στις 35.000 κατοίκους. Στις αρχές του 20ού αιώνα ζούσαν στο Αϊβαλί 30.000-35.000 χριστιανοί ορθόδοξοι, από τους οποίους οι 4.000 ήταν μάλιστα Έλληνες υπήκοοι. Εκεί ζούσαν ακόμη πέντε οικογένειες καθολικών και δύο, Εβραίων. Κατά τι χαμηλότερες είναι οι εκτιμήσεις που προέρχονται από την έρευνα των προφορικών μαρτυριών, που κάνουν λόγο για 25.000-30.000 περίπου κατοίκους.
Το Αϊβαλί στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα αποτελούσε έδρα του ομώνυμου καϊμακαμλικιού και υπαγόταν διοικητικά στο μουτεσαριφλίκι του Μπαλούκεσερ και στο βιλαέτι Προύσας.
3. Τα χρόνια πριν την Επανάσταση.
Η μεγάλη ακμή του Αϊβαλιού τοποθετείται χρονικά μετά το 1773 και αποδίδεται στα προνόμια που παραχωρήθηκαν τότε στους χριστιανούς κατοίκους της πόλης από την οθωμανική διοίκηση. Η έκδοση του σχετικού φιρμανιού έγινε έπειτα από ενέργειες του γνωστού τοπικού άρχοντα ιερέα Ιωάννη Οικονόμου.
Όπως γράφει ο Φώτης Κόντογλου στο έργο του «ΤΟ ΑΙΒΑΛΙ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ»
.............Κείνον τόν χρόνο πιάστηκε σε μεγάλη ναυμαχία ο Τούρκος με τον Ρούσο μέσ' στα νερά του Τσεσμέ. Αυτή τη μεγάλη νίκη τής Ρουσίας την ξέρουνε ούλοι, μα κείνο πού δεν ξέρουνε είναι το πώς τα 'φερε βολικά ή τύχη του Οικονόμου, ώστε να κερδίσει και κείνος μία νίκη για τον τόπο του.
Σαν σκόρπισε κακή - κακώς ή τούρκικη αρμάδα, ένας απ’ τους ναύαρχους, ο Χασάν μπέης Τζετζάερλι Καραμαντόλογλου, πού του δώσε αργότερα ο σουλτάνος την επωνυμία Γαζής, δηλαδή Νικητής, γλίτωσε απ’ το Χάρο παρά τρίχα. Τράβηξε τότες να πάει στην Πόλη από στεριά, επειδή ή θάλασσα ήτανε πιασμένη απ’ τον οχτρό, κ' έλαχε να κονέψει ένα βράδυ στην πολιτεία του Οικονόμου σε κακό χάλι. Κι ο παπάς τον συμμάζεψε σπίτι του και τον ζωογόνησε, τόσο πού, μισεύοντας ο Τούρκος, πήρε όρκο πώς δε θα ξέχναγε ποτές την καλοσύνη πού 'χε δει άπ' τoν Οικονόμο.
Έλα - έλα, σαν περάσανε ένα - δυο χρόνια, μαθεύτηκε πώς ο Χασάν-πασάς ο Γαζής, θέριεψε κ 'έγινε παντοδύναμος συμβουλάτορας του σουλτάνου και πώς κείνος ήτανε το δεσμείν και λύειν στην Πόλη. Σαν έφταξε στ' αυτί του Οικονόμου ή τέτοια είδηση, σηκώθηκε δίχως να χασομερήσει και πήγε στην Πόλη. Και, φτάνοντας στην Πόλη, πριν ν' ανεβεί στο παλάτι, φρόντισε μαζί μέ τον Μαυρογένη και μέ τον Πετράκη, τον άρχισαράφη της Πόλης, πού 'χανε μεγάλη ισχύ κ' ήτανε φίλοι του, και σύνταξε σε χαρτί το τι πεθυμούσε να τον ευκολύνει ο πασάς.
Και, παγαίνοντας στο παλάτι, τον υποδέχτηκε ο Χασάν - πασάς με μεγάλη γκαρδιότη καί τον ρώτηξε τι χάρη ήθελε απ’ αυτόν. Τότες ο Οικονόμος ξετύλιξε το χαρτί, για να διαβάσει ο βεζίρης το τι αγαπούσε. Και κείνος, σαν άνθρωπος πού κρατά το τάξιμο πού βγαίνει από το στόμα του, έκανε ριτζά* στο σουλτάνο να μη φύγει μ' αδειανά χέρια ο παπάς, ξιστορώντας του το πώς τον είχε συμμαζέψει γυμνόν και ξετραχηλισμένον στο σπίτι του. Και, στ' αλήθεια, ή Πόρτα έβγαλε φετβά πού διαλάβαινε τα προνόμια πού δινόντανε στην πολιτεία τοΰ Οικονόμου:
α') "Όσοι Τούρκοι έχουνε σπίτι μέσα στην πολιτεία, να φύγουνε παρευθύς μαζί με τις φαμελιές τους στα τουρκοχώρια πού 'ναι ολοτρόγυρα. Και στο εξής κανένας Οθωμανός δεν έχει την άδεια ν' ανοίξει σπίτι και τζάκι μέσα στη χώρα. Και Τούρκος καβαλάρης να μη ζυγώνει στο έμπα της πολιτείας, παρά όσο ακούγεται πετεινός. Κι αν κανένας επίσημος του στρατού τύχει να 'μπει καβάλα μέσα στη χώρα, να βγάζει τα πέταλα του χαϊβανιοΰ του.
β') Ή πολιτεία λογαριάζεται στο έξης ανεξάρτητη από τον ντερέμπεη πού θα διορίζεται στα πέριξ.
γ') Ή κυβέρνηση, ή δικαιοσύνη και τα κουμέρκια δίνονται στους ντόπιους χριστιανούς, οι όποιοι έχουνε χρέος να πληρώνουνε σαρανταοχτώ χιλιάδες γρόσια κάθε χρόνο.
δ') Καϊμακάμης, αγάς για βοεβόντας θα στέλνεται απ’ την Πόλη, μα θα διορίζεται κείνος πού θέλουνε διαλέξει οι χριστιανοί, κι απ’ τους χριστιανούς θα πληρώνεται και πάλε απ’ τους χριστιανούς θα αλλάζεται, οπότε κρίνεται πρέπον.
ε') Καδής θα στέλνεται απ’ την Πόλη ή απ’ άλλου, μα θα να 'ναι σαι τούτος μισθωτός των χριστιανών.
ς') Φρούραρχος δεν επιτρέπεται να καθίσει μέσα στη χώρα, μηδέ να περάσει από μέσα.
ζ') Ή πολιτεία στο έξης δεν θα δίνει δέκατο όπως πριν, άμή ο κάθε νοικοκύρης έχει χρέος να πληρώνει δυο παράδες για κάθε λιόδεντρο.
Κι άλλα πολλά. Λένε μάλιστα πώς τ' Άϊβαλί περιλάβαινε στην περιφέρεια του και τρία χωριά τούρκικα, κι ακόμα τα ελληνικά χωριά πού 'ναι στο μπάσιμο του μπουγαζιοΰ της Πόλης, τά λεγόμενα Γκιαούρ Κιόγια........
……..Ο Ομέρ Μπουντούρογλου του Αδραμυτίου και ο Χουσείν Καραοσμάνογλου της Περγάμου, αποφάσισαν τότε να αφανίσουν την πόλη των Κυδωνιών εν τη γεννέσει της. Ο παπά – Γιάννης Οικονόμου έβγαλε κήρυκα που όριζε δήθεν να είναι ξαρμάτωτοι οι Αιβαλιώτες. Το νέο το πρόφτασαν οι σπιούνοι στους τούρκους και αυτοί κίνησαν με ιππικό και πεζικό να ξεθεμελιώσουν την πολιτεία.
Αφού μάζεψε ο Οικονόμου τους δικούς του και τους χώρισε στα δύο, χτύπησε με την μικρότερη ομάδα τον Χουσείν. Στην πρώτη ευκαιρία καμώθηκε πως υποχωρεί και οι τούρκοι τους καταδίωξαν νομίζοντας ότι φεύγουν για να σωθούν. Μ αυτό το τέχνασμα αδυνάτισαν και τότε η κύρια δύναμη του Οικονόμου με επικεφαλής το πρωτοπαλίκαρό του τον Παναγή τους ρίχτηκε και έγινε μεγάλη σφαγή. Μάλιστα σ’ αυτή την μάχη τραυματίστηκε και ο παπα-Οικονόμου. Μετά το τέλος της μάχης ζήτησε να του φέρουν τον τούρκο που τον κτύπησε και τον έστειλε ξυπόλητο στην Πέργαμο να πει τα μαντάτα στον Καραοσμάνογλου. Βλέποντας τα όσα έγιναν ο Ομέρ έφυγε στο Αδραμύττιο.
Έκτοτε ο Οικονόμος όταν έβγαινε από το σπίτι του οι Αιβαλιώτες τον προσκυνούσαν σαν Βοεβόδα.
Ο Βοεβόδας πια παπά Γιάννης Οικονόμου, βάλθηκε να δημιουργήσει την πιο λαμπρή πόλη της Ανατολής, με αμιγή Ελληνικό πληθυσμό.
Το 1780 θεμελίωσε τον ναό της Παναγιάς των Ορφανών που την στόλισε με πολυελαίους, ελεφαντόδοντο, έβενο και όστρακα.
Το 1780 θεμελίωσε τον ναό της Παναγιάς των Ορφανών που την στόλισε με πολυελαίους, ελεφαντόδοντο, έβενο και όστρακα.
Δημιούργησε τρία σχολεία βασικής εκπαίδευσης (από ένα στην Παναγιά των Ορφανών, στη Μέσα Παναγιά και τον Ταξιάρχη).
Έφτιαξε Σχολή Ελληνικής (ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΚΥΔΩΝΙΩΝ ), που όταν την τελείωσε ο Μητροπολίτης Σαμουήλ ο Καλλιάρχης της Εφέσου δώρησε 300 τόμους βιβλία και έδωσε 10.000 γρόσια για να αγοράσει και άλλα.
Έκτισε το Νοσοκομείο του Αιβαλιού και Λεπροκομείο.
Οργάνωσε διοικητικά, αστυνομικά και πολιτικά την πόλη, προσθέτοντας φίλους και σύμμαχους από τους γύρω πρώην εχθρικά διακείμενους τούρκους μπέηδες.
Τα χρόνια περνάνε. Την στιβαρή διοίκηση του Οικονόμου μετά τον θάνατό του, την διαδέχεται η διοίκηση από τους προεστούς της πολιτείας. Την περίοδο αυτή παρατηρείται μεγάλη αύξηση του πληθυσμού, που οφείλεται σε εγκατάσταση μεταναστών. Εκτός από τους Πελοποννήσιους, προς το Αϊβαλί κατευθύνθηκαν επίσης Ηπειρώτες, Θεσσαλοί, αλλά και νησιώτες, τόσο από το Αιγαίο κυρίως από τη Λέσβο και τα άλλα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, αλλά και από τη Σύρο την Πάτμο και την Κύπρο και τέλος από το Ιόνιο πέλαγος. Οι μεταναστεύσεις αυτές συντέλεσαν στη δημιουργία μιας σχεδόν αμιγώς χριστιανικής πόλης. Το φαινόμενο εντάσσεται στο πλαίσιο των ευρέων μετακινήσεων από τα νησιά του Αιγαίου και τον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο προς τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας που έλαβαν χώρα εκείνη την περίοδο.
To περίφημο καφενείο του Κανέλου. Δίπλα του το λιμεναρχείο, μπροστά του η καφετέρια να πίνεις την φραπεδιά σου ....μπούζι, έστω και σε ποτήρι του φρέντο και παραδίπλα........ ευτυχώς δεν φαίνεται, η προτομή του κεμάλ. Αχ πατρίδα μου.
To περίφημο καφενείο του Κανέλου. Δίπλα του το λιμεναρχείο, μπροστά του η καφετέρια να πίνεις την φραπεδιά σου ....μπούζι, έστω και σε ποτήρι του φρέντο και παραδίπλα........ ευτυχώς δεν φαίνεται, η προτομή του κεμάλ. Αχ πατρίδα μου.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
