Πέμπτη 6 Νοεμβρίου 2008
5. ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟ ΤΟ 1827 ΕΩΣ ΤΟ 1922
Σημαντικό μέρος των προσφύγων επέστρεψε σταδιακά από το 1827 ως το 1832, με αποτέλεσμα την επανίδρυση της πόλης. Το 1832 εκδόθηκε και σχετικό φιρμάνι που καθόριζε τους όρους επιστροφής της ακίνητης περιουσίας και ρύθμιζε το ιδιοκτησιακό και φορολογικό καθεστώς των κατοίκων. Νέο διάταγμα που εκδόθηκε το 1840 όριζε την υπαγωγή του Αϊβαλιού στο σαντζάκι του Μπαλούκεσερ (Καρασή). Μετά τη λεγόμενη αποκατάσταση των προσφύγων ακολούθησε η σταδιακή ανάπτυξη και το Αϊβαλί αναδείχθηκε εκ νέου σε μία από τις σημαντικότερες πόλεις των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας.
5.1 Οι νεότουρκοι.
Στις 4 Ιουνίου του 1909, με αφορμή ενδοκοινοτική έριδα και αφού προηγουμένως είχε ενισχυθεί η φρουρά της πόλης, κηρύχθηκε στρατιωτικός νόμος, στο πλαίσιο του νέου πολιτικού κλίματος που είχε διαμορφωθεί μετά την επανάσταση των Νεοτούρκων. Οι πρόκριτοι καταδικάστηκαν από στρατοδικείο και φυλακίστηκαν. Όσοι ασχολούνταν με τα κοινά, αλλά και οι θρησκευτικοί και εκπαιδευτικοί λειτουργοί, κατηγορήθηκαν ως εχθροί του κράτους, ενώ παράλληλα καλούνταν ο λαός «να προσηλωθεί στην ιδέα της μιας μεγάλης, συμπαγούς και ομοιομερούς οθωμανικής πατρίδος». Μετά τη λήξη της ισχύος του στρατιωτικού νόμου, δύο μήνες αργότερα, η κατάσταση ομαλοποιήθηκε.
5.2 Οι βαλκανικοί πόλεμοι
Στον πρώτο Βαλκανικό πόλεμο ένα σπουδαίο γεγονός συνέβη στα νερά του Αιβαλιού.
Την 6η Νοεμβρίου 1912 το τορπιλοβόλο 14 με Κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Ν. Αργυρόπουλο μπαίνει στον κόλπο εμπρός στο Αιβαλί και πιάνει στα πράσσα το πλήρωμα της Τουρκικής κανονιοφόρου TRAΒΖΟΝ. Προσπαθεί να την ρυμουλκήσει αλλά λόγω εγγενών δυσχερειών εγκαταλείπει την προσπάθεια. Στο τελος της φυτεύει δυο τορπίλες στο μηχανοστάσιο. Αν και βάλεται από τις τουρκικές παράκτιες πυροβολαρχίες βγαίνει απο τον κόλπο με ασφάλεια. Ο κόσμος βγαίνει στα παράθυρα, ανεβαίνει στα υψώματα, κοιτάει να μάθει τι συμβαίνει. Κρυφα χαμόγελα σκάνε στα χείλη. Οι Ελληνες εφθασαν ως εδώ;
Και δεν ήταν το μοναδικό γεγονός Μεχρι και ενα αντιτορπιλικο μπήκε μεσα απο τα Μοσχοννήσια και με τα κανονια του κανονιοβόλησε ενα τουρκικο στρατώνα.
5.3 Η δεύτερη καταστροφή
Οι Βαλκανικοί πόλεμοι αρχικά και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στη συνέχεια έδωσαν ξανά αφορμή για αντιπαραθέσεις και διώξεις των χριστιανών υπηκόων της αυτοκρατορίας. Ήδη από το 1914 είχαν καταφύγει στο Αϊβαλί πρόσφυγες από την Πέργαμο, από τις περιοχές του Αδραμυττινού κόλπου και από τα χωριά του δήμου Κισθήνης. Αλλά και στην πόλη του Αϊβαλιού η κατάσταση ήταν έκρυθμη, με αποτέλεσμα κάποιοι εύποροι κάτοικοι να αναγκαστούν το 1916, να καταφύγουν στη Μυτιλήνη. Στις 14 Μαρτίου 1917 μετά από συμβουλές των Γερμανών συμμάχων τους προς τους Οθωμανούς, διατάχθηκε ο εκτοπισμός όλων των αρρένων κατοίκων ηλικίας 18-80 ετών προς το εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Ανάμεσά τους και ο παππούς μου ο Βασίλης Λουκάς. Στο Αϊβαλί παρέμειναν μόνο 256 [ενήλικα] άτομα για την εξυπηρέτηση των αναγκών του στρατού και ο μητροπολίτης. Πόσοι από αυτούς χάθηκαν στην αφιλόξενη ενδοχώρα. Αμελέ ταμπουρού λέγονταν στα τούρκικα αυτές οι ομαδες θανατου που οδηγησαν ποιός ξέρει πόσους Αιβαλιώτες στην ανατολία και στον θάνατο.
Ακολoυθησε ο πρώτος παγκόμιος πόλεμος με την Ελλάδα να βρίσκεται στο πλευρό των εθνών της Ανταντ. Ο μεγαλος ηγέτης της ο Ελευθέριος Βενιζελος οδηγούσε πάλι της τύχες τους Εθνους μας με το βλέμμα του στραμένο στην Κόκκινη Μηλιά.
5.4 Η τρίτη καταστροφή.
Το αποτέλεσμα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου υπήρξε η νική και η δικαίωση των εθνικών πόθων των Ελλήνων. Η Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών έκλεινε τώρα μέσα στην αγκαλιά της και τους Έλληνες της Μικράς Ασίας.
Στις 16 Μαίου του 1919 το 8ο Σύνταγμα Κρητών απελευθέρωσε την πόλη. Τι ώρες και αυτές. Πλημυρισμένη απο εθνική συγκινηση, πνιγμενη μες στα γαλανολευκα χρώματα η πολιτεία, ηταν πιά σίγουρη για τα ευτυχισμένα χρόνια που έρχονταν.
Γρηγορα επέστρεψαν και οι εκτοπισμένοι, όσοι τελος πάντων γλύτωσαν και άρχισε σταδιακά η ανασυγκρότηση. Αλοίμονο.
Η ήττα και η αποχώρηση του ελληνικού στρατού γκρέμισε το όνειρο. Η πολιτεία γνώρισε παλι το τούρκικο λεπίδι, οι κάτοικοι της οσοι γλύτωσαν ξεριζώθηκαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών και οι Κυδωνίες εγιναν τώρα Αιβαλί.
Οι μαρτυρίες που ακολουθούν, επιλεκτικά σταχυολογημένες, όπως του λογοτέχνη Ηλία Βενέζη και των Αριστείδη Χιωτόπουλου και Παναγιώτη Μπιμπέλα μαζί με λίγες ελάχιστες διηγήσεις που κράτησα από τον πατέρα μου είναι χαρακτηριστικές.
….Όταν άρχισαν να φτάνουν στην πόλη οι διωγμένοι από τα ανατολικά βρήκαν τους κατοίκους ανέμελους να ασχολούνται με τις καθημερινές εργασίες τους Κανείς δεν πίστευε ακόμα ότι το μέτωπο είχε σπάσει και ότι η Σμύρνη έπεφτε από στιγμή σε στιγμή στα χέρια του τούρκου. Όμως τίποτε δεν σταματουσε τα άσχημα νέα που από στόμα σε στόμα έφτασαν στα αφτιά όλων.
Ξημέρωνε το πανηγύρι της Παναγιάς, τα Εννιάμερα. Η Δημογεροντία όμως του Αϊβαλιού με πρόεδρο τον Δεσπότη Γρηγόριο, μη ξέροντας, γιατί είχε κοπεί η τηλεγραφική επικοινωνία και οτι η Σμύρνη παραδόθηκε στις φλόγες και οι κάτοικοι της σε νέο ξεριζωμό, πήρε την απόφαση όχι μόνο να μη φύγει ο πληθυσμός, έχοντας υπόψη τις ταλαιπωρίες του πρώτου διωγμού στη Λέσβο, μα να υποδεχθεί τον κατακτητή, με την ελπίδα πως έτσι θα προλείαινε ένα έδαφος, που θα μπορούσε να νομισθεί μια συμβίωση, έστω δούλου προς αφέντη. Αποφασίσανε μάλιστα να γίνει τη νύχτα μουσική παρέλαση, όπως γινόταν πάντα, από τους κύριους δρόμους, για να μην πανικοβληθεί ο κόσμος. Ελπίζανε πως μπορούσε ο στρατός να ανασυνταχθεί και να τους προστατέψει ή και να σταματήσει κάπου η οπισθοχώρηση.
Όσο περνούσαν όμως οι μέρες τόσο και πιο χειρότερα έφταναν τα νέα. Εκείνοι που είχαν πολλά χρήματα ή δικά τους πλεούμενα άρχισαν ήδη να φεύγουν. Λίγοι στην αρχή, σαν τον παππού μου, που είχαν ζήσει ξανά τον εκτοπισμό και ήταν σίγουροι για τις προθέσεις του τούρκου σκεφτηκαν πιο ψύχραιμα και άφησαν την πόλη. Καλλίτερα γι αυτούς. Αφησαν βέβαια μόνες τις οικογενειές τους αλλα ίσως τα γυναικόπαιδα να είχαν καλλίτερη τύχη.Άλλοι οι πιο πολλοί θέλαν να μείνουν, είτε για να μη χάσουν τις περιουσίες τους είτε γιατι τους κρατησε η ελπίδα του απελπισμένου. Οι πολιτικές και οι στρατιωτικές αρχές ετοιμάζονταν κι αυτές να φύγουν. Και το πιο χειρότερο ήταν όταν ήρθε ο ελληνικός στρατός από το Μπαλούκεσερ. Έφευγαν με τα καράβια όσο μπορούσαν πιο γρήγορα αφήνοντας ό,τι έσερναν μαζί τους, ζώα και λογής λογής αποσκευές, στην παραλία. Η απελπισία του κόσμου δεν είχε πλέον όριο. Πόσο μακρυνή φαινότανε τωρα η 16 Μαίου του 1919. Πόσο μακρυνή.
Λέγεται πως μάζεψε κάμποσους ο λιμενάρχης και τους συμβούλεψε να μείνουν στον τόπο τους, να προσπαθήσουν να συμφιλιωθούνε με τους Τούρκους. Κάποιοι αναθάρηκαν. Σχημάτισαν μάλιστα και πολιτοφυλακή για να τηρήσει την τάξη κι ακόμα να εμποδίσει όσους ήθελαν να φύγουν.
Την άλλη μέρα μπήκαν στην πόλη μερικοί τσέτες, με επικεφαλής αξιωματικό και βεβαίωσαν τον κόσμο ότι θα ζήσουνε ολοι μαζί ειρηνικά
Κάποτε έφτασε και το τουρκικό ιππικό που ερχόταν από την Πέργαμο. Οι στρατιώτες είχανε άγριες διαθέσεις, αλλά όταν είδαν ότι τους ετοιμάζανε και υποδοχή, υποχώρησαν. Στην είσοδο της πόλης, κοντά στον Άγιο Αντώνη, ήταν μαζεμένοι πολλοί από τους καλούς του τόπου, ο Μητροπολίτης Γρηγόριος, ο Τούρκος Καδής και πολύς άλλος κόσμος με μουσική. Ο τακτικός τουρκικός στρατός, αυτός ο ίδιος που λεηλάτησε και έκαψε τη Σμύρνη, παρήλασε μπρος από όλους που φωνάζανε «Γιασασίν» (Ζήτω).
Μόλις μπήκε το ιππικό στην πόλη, ο κόσμος ησύχασε. Μάλιστα μάζεψαν και παράδες και κάνανε το ίδιο βράδυ δεξίωση στους αξιωματικούς στο καφέ του Κανέλου.
Οι προύχοντες και ο κόσμος πίστεψε προς στιγμήν πως ορθά σκέφθηκαν να μην εγκαταλείψει ο πληθυσμός την πόλη. Αλλά τα γεγονότα δεν άργησαν να αποδείξουν την πραγματική πρόθεση. Την πρώτη Κυριακή της καταλήψεως ο τουρκικός στρατός, στο κεντρικό παζάρι, πουλούσε διάφορα αντικείμενα — άμφια ιερατικά, σταυρούς κ.λπ. — και κανείς δεν είχε ιδέα ότι τα αντικείμενα αυτά προέρχονταν απ' τη δηωμένη Σμύρνη.
Αυτός ο στρατός σε λίγες ημέρες μετακινήθηκε προς το Αδραμύττι και κατέσφαξε τον πληθυσμό του στο επίνειο του το Ακτσάι.
Πώς να ξεχάσουμε τετοιες εικόνες;
Μήπως δεν εγιναν στην Κύπρο;
Οταν όμως έφυγε το ιππικό και μπήκε στον τόπο το πεζικό, τότε άρχισαν τα βάσανα. Ο νέος Διοικητής με ένα σύνταγμα εγκαταστάθηκε μέσα στις Κυδωνίες. Τίποτε δεν μαρτυρούσε τις ολέθριες προθέσεις του, που δεν άργησαν να εκδηλωθούν. Κι ως πρώτη ήταν η διαταγή του
………Ο στρατός θα επισιτιζόταν απο τον πληθυσμό.
Όλα τα αρτοποιεία εργάζονταν για λογαριασμό του κατακτητή και οι δαπάνες εβάρυναν τον πληθυσμό. Το λιμάνι αποκλείσθηκε και κάθε πλεούμενο τραβήχτηκε στην ξηρά.
Οι ενέργειες αυτές θορύβησαν τους Δημογέροντες και τον λαό. Κάποια σκοτεινή νύχτα μαζεύτηκαν όλες οι πυροσβεστικές αντλίες και γεμίσανε με βενζίνη. Ήταν καταφανής η πρόθεση να κάψουν την πόλη. Ευτυχώς, θεία χάριτι, απεφεύχθη ο όλεθρος, γιατί όπως διαδόθηκε, έδωσε διαταγή ο Κεμάλ, να μην καεί η πόλη επειδή ο πληθυσμός συμπεριφέρθηκε ευγενώς στον κατακτητή και τον υποδέχθηκε με φιλικές διαθέσεις, με σημαίες και λάβαρα.
Την ημέρα του Σταυρού, διατάχθηκε ο εκτοπισμός του πληθυσμού απο τα Μοσχονήσια. Δεν θα έμενε κανείς. Θα οδηγούντο όλοι στο εσωτερικό, από τον μητροπολίτη Αμβρόσιο μέχρι και το τελευταίο βρέφος.
Ο ιερέας του Αγίου Παντελεήμονα στο Μοσχοννήσι με την οικογενειά του.
Ολος αυτός ο κόσμος οδηγήθηκε κάπου πιο μέσα και μόνο δυο-τρία κορίτσια γλίτωσαν και απ' αυτές μαθεύτηκε το τι έτρεξε, μετά από χρόνια. Ολους, αρρενες και θήλεις, τους εξετέλεσαν με πολυβόλα λίγα χιλιόμετρα μακριά από την πόλη μέσα σε μια νύχτα.
Όταν στις 15 Σεπτεμβρίου εμαθε ο Μητροπολίτης Γρηγόριος τη σφαγή των 6.000 κατοίκων, αγωνίστηκε υπεράνθρωπα και κατόρθωσε να συγκατατεθούν οι Τούρκοι να έλθουν ελληνικά πλοία από τη Μυτιλήνη με αμερικανική σημαία και με την εγγύηση του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού για να παραλάβουν τους κατοίκους.
Πλοία με στιβαγμένους τους πρόσφυγες φεύγουν για πάντα από την πατρίδα.
Οι νεώτεροι έφτιαξαν την ζωή τους σε ξένους τόπους. Οι μεγαλύτεροι σαν την γιαγιά μου, πέθαναν με την ελπίδα οτι μιά μέρα θα ξαναγυρίσουν.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
